Năm 2025, đất nước sẽ tổ chức kỷ niệm nhiều sự kiện lịch sử quan trọng, đặc biệt là kỷ niệm 50 năm ngày giải phóng miền Nam, hòa bình, thống nhất đất nước (1975-2025). Đây là một trong những mốc lịch sử quan trọng đáng nhớ của dân tộc, một sự kiện đã đi vào tâm thức của nhiều thế hệ người
Việt Nam của hôm qua và hôm nay. Nhân dịp đầu năm mới, tạp chí Xưa và Nay đã tổ chức
cuộc gặp gỡ với các nhà khoa học, nhà nghiên cứu để trao đổi những cảm nhận về đất nước
trước những vận hội mới đang đến, để vươn tới kỷ nguyên mới của dân tộc.
1. Trong sử học, ý niệm về một sự thay đổi có tính chất đột biến tạo ra những chuyển đổi về chất theo dòng chảy của thời gian, cũng có nghĩa là nó tạo ra một cái mốc để người đời sau có thể nhận biết được bước chuyển trong tiến trình lịch sử ấy, thường được gọi là “Kỷ nguyên”. Ý niệm về “Kỷ nguyên” luôn hướng đến sự thay đổi tiến bộ và mang ý nghĩa của một giai đoạn phát triển khá dài và bền vững…
Trong tiến trình lịch sử dựng nước và giữ nước hàng ngàn năm của dân tộc ta thì ý niệm về “Kỷ nguyên mới”, kỷ nguyên đương đại khởi đầu từ cái mốc mà chúng ta đang hướng tới kỷ niệm 80 năm cuộc Cách mạng tháng Tám và ngày Tuyên ngôn Độc lập (02-9-1945). Kỷ nguyên đó được định danh là “Kỷ nguyên Độc lập” mang Quốc hiệu Việt Nam Dân chủ Cộng hòa với mục tiêu “Độc lập – Tự do – Hạnh phúc” đã trở thành một tiêu ngữ mang giá trị cốt lõi của quốc gia, do chính Chủ tịch Hồ Chí Minh lựa chọn và được một Quốc hội đầu tiên xác lập trong bản Hiến pháp đầu tiên (1946), một văn kiện lập hiến đạt tới trình độ tiên tiến của thế giới đương đại.
Kể từ đó cho đến nay, dù tên gọi, câu chữ (quốc danh) có thay đổi (Dân chủ Cộng hòa/Xã hội chủ nghĩa) thì về mục tiêu cuối cùng, chúng ta không vượt qua được những giá trị cốt lõi được xác lập cách nay đã tám thập kỷ. Ý niệm về “chủ nghĩa xã hội” đến nay vẫn như một sự tìm tòi với mong muốn kiến tạo được một con đường thuận nhất để đạt tới cái mục tiêu cho đến nay vẫn “bất di bất dịch” là “Độc lập – Tự do – Hạnh phúc”. Người khai sinh ra chế độ Dân chủ Cộng hòa đã từng xác tín: “Nước Độc lập mà Dân không được hưởng Tự do, Hạnh phúc là vô nghĩa”. Đó cũng chính là nền móng và định hướng cho con đường xuyên suốt phấn đấu cho một “Kỷ nguyên mới”.
“…Điều tôi muốn gởi gắm lại cho thế hệ trẻ hôm nay là phải biết tìm trong thế hệ lãnh đạo đi trước mình những bài học thành công và cả những bài học thất bại. Đừng quên quá khứ, nhưng cũng đừng coi quá khứ là điểm dừng mà nên hướng về hiện tại và tương lai. Thời đại đã cho phép lớp trẻ hôm nay suy nghĩ khác thế hệ chúng tôi thời ấy, có tầm nhìn thực tế và khôn ngoan hơn thế hệ chúng tôi thời ấy. Thời ấy trước mắt chúng tôi chỉ có Liên Xô và Trung Quốc. Bây giờ thì khác, các mối quan hệ đã thay đổi… Không còn chỗ đứng cho những tư duy cũ và cứng nhắc. Dám bứt phá và đi lên, đó là đòi hỏi của hơn 70 triệu người dân Việt Nam hôm nay đối với những nhà lãnh đạo thuộc thế hệ thứ năm của cách mạng Việt Nam”.
25-3-2005
(Võ Văn Kiệt, “Nhớ lại và suy nghĩ”,
tạp chí Xưa & Nay, tháng 6 năm 2024, trang 4-9).
2. Cái kỷ nguyên được mở ra bằng biết bao xương máu của nhiều thế hệ mang đầy triển vọng để nước Việt Nam Độc lập có thể “sánh vai cùng cường quốc năm châu” (một ý niệm đương thời về hội nhập và phát triển). Đừng quên là, vị chủ tịch của nền Độc lập non trẻ Việt Nam ngay từ khi Liên Hiệp Quốc còn đang trong quá trình vận động thành lập đã gửi thông điệp bày tỏ mong muốn được gia nhập để cùng cả thế giới chung bước. Nhưng chính chủ nghĩa thực dân cũ trước, mới sau cùng với sự đối đầu của thời chiến tranh lạnh đã ngáng trở cái triển vọng sáng tỏ đó, buộc nhân dân Việt Nam, trước tiên phải cầm súng bảo vệ chính nền Độc lập non trẻ và nền thống nhất lãnh thổ của mình. Còn trên bình diện quốc tế, chúng ta buộc phải “chọn phe” để tồn tại và phát triển.
Ngay trước ngưỡng cửa của “Kỷ nguyên Độc lập” ấy, từ súng kíp, tầm vông, nhân dân ta đã phải đương đầu lần lượt với hai đế quốc lớn ròng rã ba thập kỷ (1945-1975), đồng thời để có nguồn lực thực hiện được mục tiêu bảo vệ nền độc lập và thống nhất của mình, chúng ta bị buộc chặt vào mối quan hệ đồng minh toàn diện với phe xã hội chủ nghĩa trong cuộc chiến tranh lạnh toàn cầu.
Đạt được mục tiêu thống nhất đất nước bằng một cuộc chiến tranh 30 năm giải phóng đầy gian khổ và hy sinh, chưa kịp tận hưởng hòa bình, tiếng súng đã vang trên hai đầu biên giới và ngoài Biển Đông, cùng với mọi sự xáo trộn của bàn cờ quốc tế. Trong bối cảnh ấy, chúng ta vừa phải cầm súng đánh giặc từng là đồng minh cũ của mình và thắt lưng buộc bụng trước vòng vây cấm vận của những kẻ thù cũ đã thất bại trong chiến tranh xâm lược. Rồi những khó khăn kinh tế càng trầm trọng khi những nguồn viện trợ đã cạn dần, cùng với nó là sự suy thoái dẫn đến sự sụp đổ của quốc gia vốn là thành trì của phe xã hội chủ nghĩa. Có lẽ chính thời cuộc đảo lộn ấy đã làm cho chúng ta nhận thức sâu sắc hơn về giá trị Độc lập, Tự chủ, đồng thời phải tự mình thay đổi để tìm con đường đi tiếp “Kỷ nguyên mới” bằng chính sự Đổi mới trước hết là tư duy (1986). Những cuộc tập dượt “đổi mới”, “cải cách”, “phá rào” ấy, song hành với những thay đổi lớn trong trật tự thế giới khiến chỉ chưa đầy một thập kỷ sau (1995), dường như vận hội đã đến khi Việt Nam rút quân khỏi Campuchia, bình thường hóa quan hệ với Trung Quốc và quốc gia này bắt đầu bước vào cải cách, trong khi Liên Xô tan rã và Việt Nam hoàn toàn thoát khỏi vòng vây cấm vận và đạt được một bước đi quan trọng bình thường hóa với Hoa Kỳ (1995).
3. Từ thời điểm ấy đến nay đã là tròn ba thập kỷ (1995-2025). Như thế là chúng ta đã mất 30 năm tập trung cho sự nghiệp đánh đuổi thực dân và thống nhất đất nước (1945-1975); mất tiếp 20 năm bảo vệ lãnh thổ và thoát dần khỏi sự lệ thuộc về mọi mặt và tự mình Đổi mới, để từ 1995 đã tự chủ trong sự lựa chọn con đường để hội nhập với thế giới, trưởng thành thuận theo sự phát triển của quy luật khách quan, trong đó có kinh tế thị trường và giương cao ngọn cờ dân tộc để hội nhập một cách có trách nhiệm, tạo ra một môi trường hòa bình và hợp tác hầu như với cả thế giới. Dù còn không ít những yếu kém tạo ra những cản lực trên con đường phát triển, thì không ai có thể phủ nhận được chặng đường dài đầy phấn đấu ấy đã đưa một nước thuộc địa nửa phong kiến thành một quốc gia độc lập với những thay đổi lớn, tầm cao và vị thế mới của Việt Nam trong thế giới đương đại.
Trong suốt 80 năm ấy, chiến tranh đã buộc chúng ta không những phải cầm súng và chọn phe cùng với sự ràng buộc, đánh mất phần nào quyền tự chủ. Khi có được hòa bình, chúng ta phải lựa chọn các mô hình cho sự phát triển mà tầm nhìn bị bó hẹp trong những giáo điều và mô hình đã lạc hậu khiến chúng ta chậm tiến và đã có lúc cận kề khủng hoảng, đổ vỡ,… Để rồi, không phải cái gì xa lạ mà chính những nguyên lý cơ bản nhất của “Kỷ nguyên mới” kinh qua chặng đường 80 năm vẫn kiên trì phấn đấu đã giúp ta vượt qua trên mọi phương diện, kinh tế, văn hóa, xã hội và đối ngoại theo đúng cái nguyên lý mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã sử dụng như một cẩm nang “Dĩ bất biến ứng vạn biến”.
Cái “bất biến” ấy, chính là mục tiêu của “Kỷ nguyên mới”, lấy nhân dân làm gốc đã thúc đẩy chúng ta vươn lên không chỉ với hoàn cảnh của thiên hạ mà trước hết là chính mình…
4. Chỉ vài năm gần đây, sau rất nhiều thử thách mang tính thời đại của thế giới, của công nghệ và thêm một nhân tố toàn cầu là đại dịch Covid, chúng ta càng nhận thức được vấn đề trung tâm của mọi thời đại vẫn chính là con người và hệ sinh thái không kém quan trọng so với môi trường thiên nhiên chính là văn hóa. Từ năm 2018, tức là trước khi đại dịch hoành hành, Bộ Nội vụ đã có một cuộc hội thảo tiếp cận từ góc nhìn lịch sử để nhận thức được ông cha ta, trong lịch sử dựng nước của mình đã có bao nhiêu lần cải cách, duy tân hay đổi mới. Là người làm sử, tôi rất chú ý đến cách tiếp cận và những kết luận của cuộc hội thảo này. Và chúng ta cũng được biết đến đã có một chương trình cải cách bộ máy hành chính tinh giản và hiệu quả giai đoạn 2021-2030 được triển khai. Như vậy, tức là chính nhu cầu thực tiễn, đôi khi phải hiểu mang tính sống còn của chế độ là phải tập trung vào con người mà trước hết là đội ngũ đầu não, tiên phong của nó. Đó có thể là nguồn lực phát triển mạnh nhất, nhưng cũng có thể là nguồn gốc của sự suy thoái không cứu vãn nổi.
Nhưng chính những gì mới và đang diễn ra thật dồn dập, với một cường độ khác thường và thậm chí có thể nói là chưa từng thấy trong lịch sử, làm cả thế giới sửng sốt, khởi đầu bằng một cuộc đấu tranh chống tham nhũng không nhượng bộ để phát hiện ra những điểm nghẽn khiến con đường phát triển gắn với cuộc cạnh tranh toàn cầu trên cả hai lĩnh vực song hành kinh tế và công nghệ. Công cuộc “đốt lò”, một thuật ngữ nay đã đi vào lịch sử đã trở thành một sự phát hiện cái điểm nghẽn quan trọng nhất là con người, mà trước hết là những con người đang gánh vác vai trò lãnh đạo cả dân tộc. Con số và gương mặt bị loại bỏ trong cuộc đấu tranh quyết liệt này cho thấy những quyết tâm cao vọng cũng chưa từng có. Một xã hội trên gương mẫu, dưới kỷ cương được xem là một mặt bằng lý tưởng nhất cho “Kỷ nguyên mới” thành tựu.
Nhưng nếu soi lại lịch sử, tuy ở thời điểm cách nhau đã 80 năm, nhưng những nguyên lý cơ bản cho sự phát triển chúng ta vẫn có thể nhận ra trong những lời nói và việc làm của người khai sinh “Kỷ nguyên mới”. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đưa ra những nguyên lý cơ bản của bộ máy quản lý đất nước và cả những công cụ để giám sát nó; những tư tưởng của thời đại về “nhà nước của dân, do dân, vì dân” cũng được thể hiện trong đời sống ngay từ buổi ban đầu. Nhưng chính chiến tranh, sự xa rời những nguyên lý ban đầu, nguy cơ quan liêu,… đã làm biến dạng và tha hóa bộ máy ấy và một phần đội ngũ ấy. Để tăng tốc cho kịp với thời đại một “Kỷ nguyên vươn mình” thể hiện trong ngôn ngữ biểu tượng đang là một sự khích lệ, một hiệu lệnh để chúng ta hy vọng vào “Kỷ nguyên mới” đã được khởi đầu từ 80 năm trước đang hướng tới cái mốc 100 năm (2045) như mọi người mong đợi.
Một khúc vĩ thanh: Năm nay là năm Ất Tỵ (2025). Nhắc đến năm là hiện lên con số “5”. Năm 1925 ra đời những tổ chức tiền thân cho sự lãnh đạo của đất nước như một nhân tố lần đầu tiên xuất hiện trong lịch sử dân tộc. Năm 1945, Việt Nam mở ra “Kỷ nguyên mới” độc lập dân tộc. Năm 1975, thống nhất đất nước. Năm 1995, hội nhập với thế giới và năm 2025 thực sự là một cuộc “lột xác” tạo ra một sức sống mới trước hết thể hiện qua một nguồn nhân lực lãnh đạo gương mẫu và sáng tạo cùng cỗ máy tinh giản nhưng hiệu quả, cùng một xã hội kỷ cương sẽ làm cho kỷ nguyên của Độc lập – Tự do – Hạnh phúc trở thành một hiện thực đối với mọi người.
Đón năm mới xin nhắc lại câu chú không khi nào cũ: “nhật nhật tân, hựu nhật tân”.
Xuân Ất Tỵ (2025)
