Minh triết về làm chủ biển Đông

Nguyễn Khắc Mai

Tạp chí Xưa&Nay, số 349+350, tháng 2 năm 2010

Khi đi tìm những giá trị minh triết của tiền nhân, tôi bắt gặp một giá  trị của Nguyễn Bỉnh Khiêm mà tôi gọi  là Minh triết về làm chủ biển Đông.

Trước hết, xin thưa đôi điều về cụ Trạng Trình. Sở dĩ nhân dân bao đời vẫn gọi cụ như vậy vì cụ từng đỗ Trạng nguyên dưới triều nhà Mạc. Cụ được phong tước Trình Tuyền hầu. Vì thế mọi người tôn kính gọi cụ là Trạng Trình. Cụ sống dưới thời Lê – Mạc (1491-1585). Cụ là nhà văn hóa lớn,  từng để lại một di sản thơ đồ sộ. Riêng số thơ còn lại đến ngày nay phải kể đến ngót ngàn bài. Những bài thơ vừa chữ Hán vừa quốc âm chứa đựng những giá trị nhân văn, triết lý, đạo đức thâm thúy, là những bài học cho muôn đời. Cụ nổi tiếng là người thanh liêm, cương trực. Cụ từng dâng sớ đòi chém 18 kẻ lộng quyền. Dù khi đã từ quan lui về ở ẩn nhưng cụ vẫn đau đáu việc dân, việc nước. Cụ uyên thâm về khoa lý số. Sứ giả nhà Thanh Chu Xán ca ngợi cụ: “An Nam lý học hữu Trình Tuyền”. Cụ đã trở thành nhà tiên tri, nhà dự báo. Sách sử và dân gian kể rất nhiều câu chuyện về tài đoán định vận hội, về lời sấm ký của Trạng Trình. “Hoành Sơn nhất đái, vạn đại dung thân” (Một dãy Hoành Sơn đủ để dung thân muôn đời). Lời dự báo ấy không những đúng cho chúa Nguyễn Hoàng, cho xứ Đàng Trong mà còn đúng cho dân tộc Việt Nam. Về hai chữ Việt Nam, chính cụ là người đầu tiên dùng để chỉ đất nước chúng ta, đến đời vua Gia Long thì đã trở thành tên nước cho đến ngày nay.

Danh nhân văn hóa Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm

Một lần, để bày tỏ chí của mình, cụ làm bài thơ “Cự ngao đới sơn” (Bạch Vân Am thi tập):

巨鰲戴 山

碧浸仙山 徹 底清

巨鰲戴得玉壺生

到 頭石有補天力

著腳潮無卷地聲

萬里東溟歸把握

億年南極奠隆平

我今欲展扶危力

挽卻關河舊帝城

Bích tẩm tiên sơn triệt để thanh,

Cự  ngao đới đắc ngọc hồ sinh.

Đáo đầu thạch hữu bổ thiên lực,

Trước cước trào vô quyển địa thanh.

Vạn lý Đông minh quy bả ác,

Ức niên Nam cực điện long bình.

Ngã kim dục triển phù nguy lực,

Vãn khước quan hà cựu đế thành.

   Dịch nghĩa:

Con ngao lớn đội núi

Ngọn núi tiên ngâm nước biếc, trong tận đáy,

Con ngao lớn đội bầu ngọc mà sinh ra.

Ngoi đầu lên, đá có sức vá trời,

Đặt chân xuống, sóng cuồn cuộn không dội tiếng vào đất.

Vạn dặm biển Đông nắm trong bàn tay,

Muôn năm cõi Nam đặt vững cảnh trị bình.

Ta nay muốn thi thố sức phò nguy,

Lấy lại quan ải, thành xưa của nhà vua.

   Bốn câu đầu chỉ là nhắc lại truyền thuyết về thần thoại Việt – Hoa về câu chuyện ngọn núi lớn ngoài biển trôi dạt lên phía bắc, nhờ một con rùa thần chống 4 chân đội mà hòn núi đứng vững vàng. Và chuyện bà Nữ Oa (một nữ thần Việt ta) đội đá vá trời, ý nghĩa là để nói tới những công trình kỳ vĩ sánh ngang tầm trời đất, vũ trụ.

   Nhưng 4 câu sau mới thật sự là minh triết. Đó là nguyện ước, là tâm huyết, là ý chí, là nghĩa vụ thiêng liêng, là một năng lực của người Việt phải làm chủ – Nắm trong bàn tay = “quy bả ác”. Hãy nắm chắc trong tay cái chủ quyền ở biển Đông. Khiến cho “ức niên” (ngàn vạn năm) cõi Nam vững vàng trong cảnh thái bình thịnh trị. Ta nhớ câu chữ của đời Trần sau khi đã đánh thắng 3 cuộc xâm lăng xưa của người Trung Hoa dưới triều Nguyên:

Xã tắc lưỡng hồi lao thạch mã,

Sơn hà thiên cổ điện kim âu.

(Xã tắc hai phen vất vả cả ngựa đá,

Đất nước ngàn thu đặt vững điện âu vàng)

   Đó chính là công việc, là nghĩa vụ của bất kỳ ai ngày nay, muốn đem sức mình ra giúp vượt qua cái nguy nan để lấy lại quan hà (non sông, biên giới) ngàn xưa của dân tộc. Hai chữ “ngã kim” cụ dùng thật đắt. Xưa cũng thế mà nay cũng thế. Đó là cái ý chí, là tấm lòng của mọi thời đại.

   Cái ý chí, cái khát vọng, cái trách nhiệm: “Vạn dặm biển Đông hãy nắm chặt trong bàn tay” chính là lời truyền dặn của tổ tiên.

   Tôi xin chép lại ở đây bài dịch thành thơ của nhà văn hóa Đinh Gia Khánh để mong gởi tới thế hệ “ngã kim” – chúng ta hôm nay giá trị minh triết về làm chủ biển Đông được nhắn gửi từ một nhà tiên tri của dân tộc.

Non tiên ngâm tẩm nước trong xanh,

Bầu ngọc đội lên ngao lớn sinh.

Đầu ngẩng vá trời còn sức đá,

Chân đưa lặng sóng chẳng âm thanh.

Biển Đông vạn dặm đem[1] tay nắm,

Nam cực muôn năm vững trị bình.

Ta muốn phù nguy ra sức giúp,

Quan hà thu lại cựu kinh thành.      

Nguyễn Khắc Mai cũng tạm dịch ra thơ, xin ghi chép dưới đây.

Núi tiên biển biếc nước trong xanh,

Rùa lớn đội lên non nước thành.

Đầu ngẩng trời dư sức vá đá,

Dầm chân đất sóng vỗ an lành.

Biển Đông vạn dặm dang tay nắm,

Nam Việt muôn năm vững trị bình.

Chí những phù nguy xin gắng sức,

Cõi bờ xưa cũ tổ tiên mình.


[1] Đinh Gia Khánh dịch là “quơ”.

Bài liên quan

Bài đăng mới